Gávnadibme katåvlålasj jáhkujn 1100-lågo la bájnnám goappátjagá jáhkov ja ábnaslasj kultuvrav sáme sebrudagájn. Katåvlåsisman la Mary fuolke ja mánáj várjjaliddje. Sáme jáhkkudagán Sáráhkká suoddjij viessomav. Riegádahttijn lij vähkká ja nissunijt ja mánájt suoddjij, ja vil mäsátjijt aj. Muhtem bájkijn sjaddá Maria ietjá namma sámij jubmelij Sáráhkkáj. Niejdda Maria Monográmma silbas, M:ajn Niejdda Maria åvdås, sjattaj vuogas suodjen guoddet baháj vuosstij.
Niejdda Maria-monográmma la oasse sáme hiervvimis ja adná, nåv gåk gájkka ietjá mij guosská sáme gárvojda, ietjas merkadusáv. Dat la dåbdos vargga ålles sámeednamin ja aneduvvá ja viehka oassáj la aneduvvam ruohkken, avveboallon ja málljen silbbagåhkan. Niejdda Maria lij ájnas sámij siegen, jáhkkelis dan diehti gå Sáráhkáv guddnedin. Danen ij diehttu jus láhke hervajt adnet lij danen gå sihtin Mariav jali Sáráhkáv ájllisin adnet, jali goappátjijt. Goappátja aktiduvájga muhtem märráj, degu moadda ietjá katåvlålasj oase ja sáme väráltgåvå ja filosofidja.
Niejdda Maria Monográmma boahtá romak-katåvlåk jáhkos. Dat dåjmaj pilgrijmmamärkkan cisteriánalasj Tautra Maria-klossterij Roanndemvuonan mij vuododuváj 1207. Roanndemis la märkka ihkap hádjasam sáme hervajda oasestallama baktu. Álgos jáhkkelis miessigis dahkin, mav sáme adni suoddjimmetállan. Merkan la gotak minuskel M ja kråvnnå, ma aktan gåvvidibá Niejdda Maria monográmmav. Álu monográmma ja M bokstávva libá rievddam vaj ij la dåbddel.
Niejdda Maria-monográmma aj gávnnuji arkeologak gávnnusijn sáme årudagájn. Da giehttu histåvråv daj tjáppa sáme hervaj birra jahketjuodij milta.