Katoolʼlažvuõđ puättmõš sääʹmvuuʹdid 1100-lååǥǥast kuõʹđi ǩiõʹjes nuʹt saaʹmi ååskviʹžže jeällma ǥu aunnsallša kulttuuʹre. Katoolʼlažvuõđâst Nijdd Mäʹrjj lij piârri da päärnai suõjjleei. Saaʹmi ååskast jieʹllem suõjjli suõjjleei Sáráhkká, kååʹtt vieʹǩǩti šõddummšest da suõjjli neezznid da päärnaid leša še puõccuvuâzzaid. Kooi-ne vuuʹdin saaʹmi suõjjleei Sáráhkkáa aʹlǧǧeš kåččad še Mäʹrjjen. Nijdd Määʹrj silbb monograamm – hämmstõllum M-bukva – aʹlǧǧeš ââʹnned takainalla, ǥu tõn ǩiõʹččeš suõjjeem paavâst.
Nijdd Määʹrj monogramm lij pieʹǩǩ sääʹm hiârvtummuž, koin lij jiijjâs-i miârktõõzzâs – mâta pukin sääʹmpihttsid õhttneeʹjest. Symbool toobdât âlddsin juõʹǩǩåʹrnn Sääʹmjânnmest, da tõn lij šõkkuum prååškain/paʹllʼjmin, puäǥǥanjpuälain da silbbseäpplõõzz hiârvtummšest. Nijdd Mäʹrjj vuäǯǯai tääʹrǩes rool saaʹmi jieʹllmest, vuâstai Sáráhkká-kuult diõtt. Nuʹt-ba lij vaiggâd tieʹtted õhttni-a näuʹddem monogrammhieʹrvi âânnmõš åskkmõʹšše Nijdd Määʹrj avi Sáráhkkan – avi možt kuhttu – pââʹssvuõđâst. Täk kueʹhtt ääʹšš suddõʹtte vuässas nuuʹbbeez, mäʹhtt ǩiâvi määŋgaid jeeʹres še katoolʼlažvuõđ jiõččvuõđid, kook õhttõʹvve saaʹmi maaiʹlmǩiõččmõʹšše da filosofiaaʹje.
Nijdd Määʹrj monogramm põhtt preeddnes roomaneǩ-katoolʼlažvuõʹtte. Tõt tååimi pââʹzztem-mäʹtǩǩsymboolân sisterssilast Tautra Määʹrj namstrest, koon aalǥteš Trondheeim vuõʹnne eeʹjjest 1207. Trondheeimist symbool leävvni saaʹmi hieʹrvid možt kauppõõllâm pohttmõššân. Aalǥâst tõt leežž leämmaž tuejjuum messiiŋŋâst, koon sääʹm âʹnne suõj puuʹti metaallân. Symbol nårrai goottla bukvašlaaj uʹcc-M:st da kruunâst, kook šõõddte õõutâst Nijdd Määʹrj monograamm. Monogramm da tõn bukva M liâ täujja nuʹt šlaajjõvvum, što tõid lij vaiggâd tobddâd.
Nijdd Määʹrj monograamm voddâʹtte še sääʹmaazztõõzz arkeoloogla aunstõõzzâst. Tõk reʹčče saaʹmi ââʹnnem tän mooččâd, symboolaž hieʹrvid čueʹđid iiʹjjid.